Warmtepompen: hoe werken ze en welk type kies je best?

De term ‘warmtepomp’ wordt vaak in één adem genoemd met ‘een duurzaam alternatief voor je verwarmingsketel’. Maar er zijn verschillende soorten warmtepompen. Wat is het verschil? Wat zijn de voor- en nadelen per type? En welke soorten warmtepompen zijn geschikt om te installeren in jouw woning? We leggen het je in deze blogpost haarfijn uit.

Hoe werkt een warmtepomp?

De werking van een warmtepomp is op-en-top duurzaam. Een warmtepomp haalt energie uit natuurlijke bronnen (lucht, water of grond) en werkt volgens de principes van verdampen en condenseren. Je kunt er je woning mee verwarmen, maar ook je sanitair warm water of zelfs je zwembad. Een warmtepomp kan je dus inzetten als volwaardige vervanger van je cv-ketel. Eigenlijk ziet de werking van een warmtepomp eruit als een omgekeerde koelkast. Een koelkast haalt warmte uit de binnenlucht van het apparaat, terwijl een warmtepomp warmte uit de omgeving trekt en afgeeft aan het water van je verwarmingssysteem.

Bovendien is verwarmen met een warmtepomp een erg milieuvriendelijke methode, omdat er geen fossiele brandstoffen aan te pas komen. Misschien denk je “Er bestaan toch goedkopere alternatieven zoals de condenserende gasketel?” Dat klopt, maar tegenover de meerprijs van de warmtepomp staan heel wat voordelen:

  • De werking van een warmtepomp is duurzaam en goedkoop: die gebruikt 3 tot 5 keer efficiënter energie dan een gasketel. Kortom, warmtepompen hebben een geweldig rendement.
  • Een warmtepomp kan ook dienst doen als airconditioning.
  • De waarde van je woning stijgt aanzienlijk, want met duurzame verwarming wordt ze meer toekomstbestendig. Dat geldt voor alle warmtepompen, maar het voordeel is nog iets groter bij de duurdere systemen, zoals de grond-water-warmtepomp. De toekomstige koper moet namelijk de kosten van de metingen en boringen niet meer betalen en indien hij het toestel moet vervangen blijven de kosten beperkt.
  • In het kader van de energietransitie, waarbij gefocust wordt op elektrificatie, is een warmtepomp een toekomstbestendige oplossing. Het toestel is ook compatibel met andere energiezuinige systemen, zoals zonnepanelen.

Zonnepanelen en warmtepompen, het ideale duo

Je woning en sanitair water verwarmen met een warmtepomp is dus een milieuvriendelijke oplossing, maar verbruikt wel heel wat elektriciteit. Wil je zo ecologisch mogelijk te werk gaan én flink besparen? Kies dan voor de installatie van een warmtepomp in combinatie met zonnepanelen. Zo hoef je geen dure energie van het net af te halen, maar geniet je warmtepomp van gratis, zelfopgewekte energie. Lees er meer over in dit artikel.

Bovendien betaal je bij de aankoop van zonnepanelen momenteel maar 6% btw. Dat lage percentage was vroeger bestemd voor woningen ouder dan tien jaar, maar sinds 1 april 2022 hoeven ook jongere woningen geen 21% meer te betalen. Hier bereken je alvast de prijs en het rendement van een zonnepaneleninstallatie bij je thuis.

©Viessmann

Wat is de COP van een warmtepomp?

De grootste troef? Warmtepompen kunnen de hoeveelheid energie die ze verbruiken in viervoud teruggeven. Als een warmtepomp 1 kWh elektriciteit verbruikt, kan het toestel 4 tot zelfs 5 kWh warmte opleveren. Dit is natuurlijk afhankelijk van meerdere factoren: de soort warmtepomp, de warmtebron en het afgiftesysteem.

Warmtepompen drukken dit rendement uit in een COP-getal (Coefficient of Performance) dat verwijst naar de verhouding tussen het energieverbruik en de hoeveelheid nuttige warmte. Bij een elektrische boiler of condensatieketel is deze verhouding ongeveer gelijk aan 1. Een warmtepomp heeft een COP van 5 en is dus 5 keer efficiënter dan een condensatieketel. Let wel: de COP van je warmtepomp staat altijd voor het maximale rendement in de meest gunstige omstandigheden.

Welk soorten warmtepompen passen bij jou?

Welke warmtepomp moet je kiezen? Dat hangt af van verschillende factoren. Er bestaan immers verschillende soorten warmtepompen met elk hun eigen voor- en nadelen. Hier vind je een handig overzicht zodat je meteen weet welk type warmtepomp past in jouw woning.

Lucht-water-warmtepomp

Een lucht-water-warmtepomp haalt de warmte uit de lucht – zelfs als het buiten erg koud is – en gebruikt deze energie om water op te warmen. Dit type warmtepomp is ideaal om je woning te verwarmen. Bovendien kan deze warmtepomp ook sanitair warm water leveren.

  • Investeringskost: € 10.000 tot € 15.000 (inclusief installatie en btw)
  • Rendement: COP = tussen 2,5 en 5
  • Lucht-water-warmtepompen kunnen zowel gebruikt worden bij nieuwbouw als renovatie.

Lucht-lucht-warmtepomp

Deze warmtepompen halen hun warmte eveneens uit de buitenlucht, maar ze blazen de warmte meteen de woning in. Ze zijn dus niet gekoppeld aan radiatoren of vloerverwarming. Nog een voordeel: dit type warmtepomp kan je woning ook actief koelen tijdens warme zomerdagen.

  • Investeringskost: Deze kost is sterk afhankelijk van het aantal kamers dat je wil vervangen en varieert van gemiddeld € 2.500 voor één kamer tot € 15.000 voor een hele woning (inclusief installatie).
  • Rendement: COP = tussen 2.5 en 5
  • Lucht-lucht-waterpompen worden meestal gebruikt bij de vervanging van elektrische verwarming.

Grond-water-warmtepomp

De werking van deze geothermische warmtepompen verloopt aan de hand van aardsondes die hun warmte uit de grond halen. Het voordeel is een constante, bijna onuitputtelijke bron van energie waarmee je je woning heel voordelig kan verwarmen. Ook vergt deze warmtepomp weinig onderhoud en is de levensduur erg lang.

De installatie van een grond-water-warmtepomp is helaas enigszins omslachtig. Veel hangt af van je keuze voor een systeem met horizontale of verticale captatie.

  • horizontale captatie

Voor dit systeem wordt een horizontaal netwerk van leidingen gelegd tot 2 meter diep. In die buizen zit een vloeistof die de aardwarmte opneemt en afgeeft in een warmtewisselaar. Zo’n captatienet vraagt heel wat ruimte (meestal 1,5 tot 2 keer de te verwarmen oppervlakte), die niet verhard of bebouwd mag zijn.

  • verticale captatie

Voor een verticale sonde wordt een gat tot 100 meter diep in de aarde geboord. Dat boorgat neemt veel minder ruimte in beslag dan een horizontaal captatienet, maar deze werken vragen meestal om een geologisch onderzoek en (in sommige gevallen) een vergunning.

Je kan grond-water-warmtepompen dus niet overal installeren en ze vragen een grondige voorbereiding en bijhorende prijs.

  • Investeringskost:  €20.000 tot € 25.000 (installatie inbegrepen)
  • Rendement: COP = tussen 4 en 5
  • Grond-water-warmtepompen worden meestal gebruikt bij nieuwbouw.

Water-water-warmtepomp

Dit systeem is vergelijkbaar met een grond-water-warmtepomp, maar haalt warmte uit grondwater. Van alle warmtepompen is het rendement van een water-water-warmtepomp het hoogst – en zeer stabiel, omdat de temperatuur van grondwater vrij constant is. Het is de meest duurzame oplossing voor verwarming en sanitair water.

De installatie van een water-water-warmtepomp is wel een complexe aangelegenheid. Er moet voldoende ruimte zijn om twee putten te boren van minimaal 25 meter diep: een pompput en een retourput. Daardoor ligt de plaatsingskost een stuk hoger dan bij andere systemen. Bovendien is opnieuw een geologisch vooronderzoek noodzakelijk voor informatie over de samenstelling van de grond en de diepte van het beschikbare grondwater. Je kan water-water-warmtepompen dus niet zomaar overal installeren en hoe dieper het grondwater zit, hoe meer elektriciteit er nodig is om het naar boven te pompen.

  • Investeringskost: 20-30.000 (incl installatie)
  • Rendement: COP = meer dan 5
  • Water-water-warmtepompen worden meestal gebruikt bij nieuwbouw.

Warmtepompboiler

Deze boiler, gekoppeld aan een lucht-water-warmtepomp, maakt gebruik van de buitenlucht of de ventilatielucht in de woning om sanitair water duurzaam op te warmen. Door de relatief lage kostprijs, het lage elektriciteitsverbruik en het goedkoop verwarmen van sanitair water, is de warmtepompboiler zeker het bekijken waard bij duurzame renovatieprojecten of wanneer je verwarmingsketel aan vervanging toe is.

  • Investeringskost: € 2.000 tot € 4000
  • Rendement: COP = 3
  • Warmtepompboilers worden meestal gebruikt bij renovatie, idealiter in combinatie met zonnepanelen of ter vervanging van een elektrische boiler.

Premies voor warmtepompen

In elk gewest bestaan er premies voor een warmtepompen, maar de regels zijn niet overal hetzelfde:

Subsidies voor een warmtepomp in Vlaanderen

Voor nieuwbouwwoningen werden de premies voor warmtepompen helaas afgebouwd. Zij die renoveren kunnen wel rekenen op een aantal warmtepomp-premies.

  • Onder Mijn Verbouwpremie vind je verschillende premies voor energiebesparende investeringen, en dus ook voor warmtepompen. Sinds 1 oktober 2022 kan je deze subsidie voor een warmtepomp of warmtepompboiler aanvragen op de website van de Vlaamse overheid.
  • Voor energiebesparende werken, zoals de installatie van een warmtepomp, met een eindfactuur van na 2020 is er de EPC-labelpremie: scoort je woning beter op zijn EPC-keuring dan vorige keer? Dan ontvang je een bedrag in overeenstemming de nieuwe EPC-score. Deze premie is combineerbaar met de energiepremies van Fluvius per maatregel (isolatie, beglazing, …) of met de Mijn Verbouwpremie.
  • Laat de installatie van je warmtepomp over aan een ervaren installateur en geniet van een verlaagd btw-tarief van 6%. Vroeger betaalden eigenaars van woningen jonger dan 10 jaar nog de volle 21%, maar ondertussen is het voordeel uitgebreid naar alle woningen die energiebesparende verbouwingen uitvoeren.

Ook in de burenpremie zijn warmtepompen opgenomen. En mogelijk geeft je gemeente of provincie een premie voor de installatie van een warmtepomp, of kom je in aanmerking voor Mijn Verbouwlening die de aankoop toegankelijker maakt.

Subsidies voor een warmtepomp in Brussel

In Brussel krijg je een premie voor de installatie van een warmtepomp naargelang je inkomenscategorie en welke soort warmtepomp je installeert: het bedrag varieert van € 4.500 tot € 6.500. Vervang je met de installatie ook een verwarmingssysteem op stookolie of kolen? Dan krijg je daar nog een premie bovenop, afhankelijk van welke installatie je vervangt (€ 300 tot € 1.000). Ontdek meer over de voordelen en voorwaarden.

Subsidies voor een warmtepomp in Wallonië

Afhankelijk van je inkomenscategorie ontvang je voor de installatie van je warmtepomp of warmtepompboiler van het Waalse gewest een premie tot 70% van de factuur – op voorwaarde dat je de installatie en energieaudit laat uitvoeren door een erkende partij. Afhankelijk van je inkomenscategorie ontvang je…

  • € 1.000 tot € 6.000 voor een warmtepomp,
  • en € 500 tot € 3.000 voor een warmtepompboiler.

Ook voor die energieaudit kan je een premie ontvangen van maximaal 70% van de factuur (€ 150 tot € 900 euro). Bovendien kan je deze subsidies nog combineren met verschillende andere, zoals de premie voor de aanpassing van de elektrische installatie, de premie voor het verhoogd rendement van installaties voor sanitair warm water of gemeentelijke premies. Lees er meer over op de website van de Waalse overheid.

Warmtepompen zijn door het hoge rendement vaak een prima investering en de verschillende warmtepomp-subsidies verkorten de terugverdientijd aanzienlijk. Welk soort warmtepomp bij jou past, is afhankelijk van je woonsituatie. Bij nieuwbouw zijn er bijvoorbeeld meer mogelijkheden dan bij renovatie, al geniet je bij renovatiewerken wel van uitgebreidere warmtepomp-premies. Bovendien wordt het pas écht interessant als je ook zonnepanelen installeert, want die voorzien je warmtepomp van gratis zonne-energie.